De Zaanstreek wordt regelmatig betiteld als het oudste industriegebied van Europa. Nergens waren zoveel houtverwerkers en scheepswerven. Maar toen het college van B&W in Zaanstad het verzoek kreeg om onderzoek te laten doen naar het koloniale en slavernijverleden van de regio was de reactie aanvankelijk afwerend. ‘De samenhang met slavenhandel zal waarschijnlijk hoogstens indirect zijn’, luidde het bestuurlijke antwoord. Maar klopt dat wel?

Het wemelde in de Zaanstreek van de houtzaagmolens en werven. Zouden die honderdduizenden planken en de nieuwgebouwde boten geen rol hebben gespeeld bij het vaderlandse kolonialisme in de zeventiende en/of achttiende eeuw? De superieure scheepsbeschuit uit Wormer en Jisp zou toch ook wel op slavenschepen genuttigd zijn? Profiteerde de grootschalige Zaanse voedingsindustrie niet van de dwangarbeid op de plantages? Waarom kregen Surinaamse slaafgemaakten achternamen toebedeeld als Zaandam, Wormer, Zaan en Assendelft? Hoe kwam de Surinaamse plantage Sardam aan die naam? En waren er niet meerdere Zaankanters (mede-)eigenaars van dergelijke mensonterende productiegebieden?
In Het Zaanse koloniale en slavernijverleden zijn de antwoorden op deze en vele andere vragen te vinden. Dit handzame boekje is verkrijgbaar via iedere Nederlandse boekhandel.

Uitgever: Brave New Books
Jaar van uitgave: 2024
Auteur: Erik Schaap
Aantal pagina’s: 142
Prijs: €16,95
ISBN: 9789465019345

Sinds mei 2024 ligt De geheime dienst en de Zaanstreek (1945-2002) in de boekhandels. De Nederlandse geheime diensten etaleerden na de Tweede Wereldoorlog bovenmatig veel interesse voor de ‘rooie’ Zaanstreek. Met name de talloze socialisten, anarchisten en communisten die dit stukje Noord-Holland bevolkten genoten de belangstelling van de Binnenlandse Veiligheidsdienst en de Politie Inlichtingendienst. Zelfs nadat de Berlijnse Muur viel, bleef de BVD zich mengen in de levens van honderden Zaankanters. De Koude Oorlog duurde eindeloos voort in de hoofden en burelen van wat wel gekscherend de ‘gleufhoedenbrigade’ is genoemd. Infiltratie, afluisteren, valse voorwendselen, list en bedrog; weinig middelen bleven onbenut om de al dan niet potentieel staatsgevaarlijke tegenstanders in kaart te brengen. Soms ging de bemoeienis zelfs verder waar de nazi’s in 1945 eindigden.

Ik licht in De geheime dienst en de Zaanstreek (1945-2002) een flinke tip op van de sluier die decennialang over de werkzaamheden van BVD en PID lag. Dit boek bevat de nodige onthullingen. Een Oostzaanse CPN-wethouder werkte tientallen jaren als BVD-informant. Een junk uit Wormer infiltreerde en provoceerde in opdracht langdurig actiegroepen en politieke partijen. Een voormalige verzetsstrijder werd mede vanwege zijn seksuele gerichtheid op de korrel genomen. Ook het – veelal ongeautoriseerd – binnendringen in onder meer de Zaanse kraak- en vredesbeweging komt aan de orde. Het roept de vraag op of de overheid tussen 1945 en 2002 eigenlijk wel greep had op de Binnenlandse Veiligheidsdienst. Of vond ze het juist een geruststelling dat er een eigenzinnig staatje binnen de staat opereerde?

Uitgever: Brave New Books
Jaar van uitgave: 2024
Auteur: Erik Schaap
Aantal pagina’s: 160
Prijs: €17,95
ISBN: 9789465016108

Recensies:
-Rudie Kagie in Argus: “Smakelijke verhalen die Schaap op elkaar stapelt in zijn bundel ‘De Zaanstreek en de geheime dienst’. (…) Zijn belangstelling voor het onderwerp kreeg eind 2022 een impuls toen 71.000 BVD-persoonsdossiers werden overgedragen aan het Nationaal Archief – een goudmijn waar een archiefrat als Erik Schaap wel raad mee weet.”
-Bredenhofprijs: “Een aanrader om te lezen!”

Gerrit Johan Daniel Franken (1920-1994) was tijdens de Tweede Wereldoorlog een grootheid binnen het Nederlandse verzet. Na de bevrijding gaf hij leiding aan de explosievenopruimingsdienst en aan de Organisatie Bescherming Bevolking. Hij werd burgemeester van Zaandam en directeur van Bruynzeel. En dat is nog maar een klein deel van de vele functies die de Overijsselse Zaankanter uitoefende.

Hoe kan het dat deze onverschrokken leidsman desondanks zo weinig bekendheid geniet? Mede dankzij het bewaard gebleven familiearchief kon zijn levensverhaal worden gereconstrueerd. Gé Franken, verzetsstrijder, burgemeester, zakenman bevat veel onthullende gegevens die tot nu toe de openbaarheid niet bereikten. Deze biografie tilt Gé Franken uit de relatieve anonimiteit waarin hij te lang verbleef.

Uitgever: Stichting Uitgeverij Noord-Holland
Jaar van uitgave: 2024
Auteur: Erik Schaap
Aantal pagina’s: 192
Prijs: €19,95
ISBN: 789492335494

‘Albert Richter is een hoogbegaafde sprinter, een getalenteerde renner waarvoor de Duitse wielrensport nu al een eeuwige ereplaats naast zijn succesvolle voorgangers moet inruimen.’ Nog geen twee jaar later probeerde de nationale wielerbond in hetzelfde tijdschrift waarin ze deze lof had toegezwaaid om de wereldkampioen naar de vergetelheid te schrijven: ‘Zijn naam is voor immer uit onze rijen geschrapt.’

Albert Richter en zijn joodse coach Ernst Berliner waren in ongenade gevallen. De beste Duitse baanrenner van de jaren dertig bekocht zijn verzet tegen het Hitler-regime in 1940 met de dood. Zijn wanhopige manager probeerde aan de Holocaust te ontkomen door onder te duiken in Nederland. Jarenlang trok hij met zijn gezin van de ene naar de andere Zaanse schuilplaats, vechtend tegen de wanhoop en onzekerheid.

Gesprekken met tijdgenoten en een lange zoektocht in de archieven geven zicht op de verstoorde levens van twee geroemde, maar desondanks niet geaccepteerde sportvrienden. In het rijk geïllustreerde Ongewenst. De wereldkampioen wielrennen en zijn joodse coach ontrafelen Renate Franz en Erik Schaap de tragische geschiedenis van deze twee onbekende grootheden.

Recensie:
-Birger Vandael in Wielerverhaal: “‘Ongewenst’ is zo aangrijpend dat je het misschien wel in 1 sprint uitleest. (…) Een aanrader voor iedereen die houdt van een zoektocht naar de waarheid.”

Uitgever: Brave New Books
Jaar van uitgave: 2022
Auteurs: Renate Franz en Erik Schaap
Aantal pagina’s: 175
Prijs: €18,96
ISBN: 9789464484328

November 1943. Franci de Munck-Siffels verricht illegale koeriersdiensten en verbergt een joods jongetje in haar huis. Maar wanneer ze ontdekt dat haar man een relatie heeft met haar zus geeft ze de Sicherheitsdienst het onderduikadres van haar wederhelft. Uit het liefdesdrama ontstaat een meedogenloze jacht op het verzet die minstens honderdvijftig verzetsstrijders en joodse onderduikers achter de tralies, voor het vuurpeloton of in de gaskamer doet belanden. De communistische verzetsvrouw wordt daarmee de verpersoonlijking van verraad in oorlogstijd.

Recensies:
-Mieke van der Weij in Nieuwsweekend: “Een intrigerend verhaal.”
-Jeroen van der Kris in NRC Handelsblad: “Het boek laat gedetailleerd zien hoe verraad in zijn werk kon gaan. (…) ‘De verraadster’ is een interessante case study van verraad. En dan zit de afloop van het verhaal ook nog eens vol morele dilemma’s.”
-Elias van der Plicht in Trouw: “Als kenner van het Zaanse oorlogsverleden kon Schaap er haast niet omheen om ooit haar korte leven grondig uit te pluizen. Met dit boek doet hij dat wervelend.”
-Bart Funnekotter in OVT (Radio 1): “Een heel aangrijpend boek over menselijk leed.”
-Hans Renders in Met het oog op morgen (Radio 1): “Een spannend en krankzinnig verhaal. Heel erg goed uitgezocht.”

Uitgever: Alfabet Uitgevers
Jaar van uitgave: 2022
Auteur: Erik Schaap
Aantal pagina’s: 256
Prijs: €19,99
ISBN: 9789021340685

In de Zaandamse nieuwbouwwijk Gouwpark zijn de straten vernoemd naar acht lokale verzetsstrijders uit de Tweede Wereldoorlog. Hun geschiedenis is vastgelegd in De verzetsstrijders van Gouwpark, een publicatie van het Zaans Verzet en de Contactgroep Verzetsgepensioneerden Zaanstreek/Waterland.

Jaar van uitgave: 2021
Auteurs: Sjef Swolfs en Erik Schaap
Aantal pagina’s: 44
Prijs: €10,-

Het boek Bekanntmachung/ Bekendmaking. Het nazisme in affichevorm (1940-1945) bevat een selectie van vijftig affiches die tijdens de Tweede Wereldoorlog de Zaanstreek kleurden. In deze regio kwam alles samen. Hier vond zowel de Februaristaking (1941) als de April-meistaking (1943) en de Spoorwegstaking (1944/’45) plaats, die de bezetter dwongen tot felle tegenacties. Zaandam was begin 1942 de eerste Nederlandse gemeente die  ‘Judenrein’ werd gemaakt. De machthebbers waren gebeten op de socialistische Zaanstreek, waar nogal wat weerstand tegen de bezetter leefde. Het gewapend verzet liquideerde er bovengemiddeld veel (vermeende) collaborateurs, met dodelijke represailles tot gevolg. En de Hongerwinter hield flink huis aan de boorden van de Zaan.
Al deze en nog veel meer gebeurtenissen komen terug op de posters van het dictatoriale bewind. Ze zijn exemplarisch voor heel Nederland en geven de repressie weer die vijf jaar lang het dagelijks leven bepaalde. In de begeleidende tekst wordt, met de affiches als leidraad, het oorlogsverloop verteld.
Bekanntmachung/Bekendmaking. Het nazisme in affichevorm (1940-1945) is verkrijgbaar via elke boekhandel.

Recensie
-Bert Niesen in Zaans Erfgoed: “Een origineel idee om het verloop van de strijd in deze vorm te laten zien. (…) Zeer boeiend en lezenswaardig boek.”

Uitgever: Brave New Books
Jaar van uitgave: 2021
Auteur: Erik Schaap
Aantal pagina’s: 128
Prijs: €16,95
ISBN: 9789464185416

Johnny de Droog liet tussen 1942 en 1945 minstens driehonderd verzetsstrijders en joden achter de tralies verdwijnen. Ruim een kwart van zijn slachtoffers zou de bevrijding niet halen. De Arnhemse fietsenmaker joeg zijn prooien genadeloos op, martelde en moordde. Hij betoverde zijn slachtoffers met zijn charisma en fantastische verhalen. Elke poging om hem uit te schakelen faalde. Toch stierf deze ‘sadist in optima forma’ op gewelddadige wijze, kort voor de Duitse capitulatie. Wie was daarvoor verantwoordelijk? Wat deed de gepassioneerde verzetsstrijder partij kiezen voor de Sicherheitsdienst? Hoe kon De Droog vervolgens straffeloos de illegaliteit binnendringen en talloze kopstukken uitleveren aan de vijand? En waarom Lees verder →