Ongewenst. De wereldkampioen wielrennen en zijn joodse coach

‘Albert Richter is een hoogbegaafde sprinter, een getalenteerde renner waarvoor de Duitse wielrensport nu al een eeuwige ereplaats naast zijn succesvolle voorgangers moet inruimen.’ Nog geen twee jaar later probeerde de nationale wielerbond in hetzelfde tijdschrift waarin ze deze lof had toegezwaaid om de wereldkampioen naar de vergetelheid te schrijven: ‘Zijn naam is voor immer uit onze rijen geschrapt.’

Albert Richter en zijn joodse coach Ernst Berliner waren in ongenade gevallen. De beste Duitse baanrenner van de jaren dertig bekocht zijn verzet tegen het Hitler-regime in 1940 met de dood. Zijn wanhopige manager probeerde aan de Holocaust te ontkomen door onder te duiken in Nederland. Jarenlang trok hij met zijn gezin van de ene naar de andere Zaanse schuilplaats, vechtend tegen de wanhoop en onzekerheid.

Gesprekken met tijdgenoten en een lange zoektocht in de archieven geven zicht op de verstoorde levens van twee geroemde, maar desondanks niet geaccepteerde sportvrienden. In het rijk geïllustreerde Ongewenst. De wereldkampioen wielrennen en zijn joodse coach ontrafelen Renate Franz en Erik Schaap de tragische geschiedenis van deze twee onbekende grootheden.

Recensie:
Birger Vandael in Wielerverhaal: “‘Ongewenst’ is zo aangrijpend dat je het misschien wel in 1 sprint uitleest. (…) Een aanrader voor iedereen die houdt van een zoektocht naar de waarheid.”

Uitgever: Brave New Books
Jaar van uitgave: 2022
Auteurs: Renate Franz en Erik Schaap
Aantal pagina’s: 175
Prijs: €18,96
ISBN: 9789464484328

De verraadster

November 1943. Franci de Munck-Siffels verricht illegale koeriersdiensten en verbergt een joods jongetje in haar huis. Maar wanneer ze ontdekt dat haar man een relatie heeft met haar zus geeft ze de Sicherheitsdienst het onderduikadres van haar wederhelft. Uit het liefdesdrama ontstaat een meedogenloze jacht op het verzet die minstens honderdvijftig verzetsstrijders en joodse onderduikers achter de tralies, voor het vuurpeloton of in de gaskamer doet belanden. De communistische verzetsvrouw wordt daarmee de verpersoonlijking van verraad in oorlogstijd.

Recensies:
-Mieke van der Weij in Nieuwsweekend: “Een intrigerend verhaal.”
-Jeroen van der Kris in NRC Handelsblad: “Het boek laat gedetailleerd zien hoe verraad in zijn werk kon gaan. (…) ‘De verraadster’ is een interessante case study van verraad. En dan zit de afloop van het verhaal ook nog eens vol morele dilemma’s.”
-Elias van der Plicht in Trouw: Als kenner van het Zaanse oorlogsverleden kon Schaap er haast niet omheen om ooit haar korte leven grondig uit te pluizen. Met dit boek doet hij dat wervelend.”
-Bart Funekotter in OVT (Radio 1): “Een heel aangrijpend boek over menselijk leed.”
-Hans Renders in Met het oog op morgen (Radio 1): “Een spannend en krankzinnig verhaal. Heel erg goed uitgezocht.”

Uitgever: Alfabet Uitgevers
Jaar van uitgave: 2022
Auteur: Erik Schaap
Aantal pagina’s: 256
Prijs: €19,99
ISBN: 9789021340685

De verzetsstrijders van Gouwpark

In de Zaandamse nieuwbouwwijk Gouwpark zijn de straten vernoemd naar acht lokale verzetsstrijders uit de Tweede Wereldoorlog. Hun geschiedenis is vastgelegd in De verzetsstrijders van Gouwpark, een publicatie van het Zaans Verzet en de Contactgroep Verzetsgepensioneerden Zaanstreek/Waterland.

Jaar van uitgave: 2021
Auteurs: Sjef Swolfs en Erik Schaap
Aantal pagina’s: 44
Prijs: €10,-

Bekanntmachung/Bekendmaking

Het boek Bekanntmachung/ Bekendmaking. Het nazisme in affichevorm (1940-1945) bevat een selectie van vijftig affiches die tijdens de Tweede Wereldoorlog de Zaanstreek kleurden. In deze regio kwam alles samen. Hier vond zowel de Februaristaking (1941) als de April-meistaking (1943) en de Spoorwegstaking (1944/’45) plaats, die de bezetter dwongen tot felle tegenacties. Zaandam was begin 1942 de eerste Nederlandse gemeente die  ‘Judenrein’ werd gemaakt. De machthebbers waren gebeten op de socialistische Zaanstreek, waar nogal wat weerstand tegen de bezetter leefde. Het gewapend verzet liquideerde er bovengemiddeld veel (vermeende) collaborateurs, met dodelijke represailles tot gevolg. En de Hongerwinter hield flink huis aan de boorden van de Zaan.
Al deze en nog veel meer gebeurtenissen komen terug op de posters van het dictatoriale bewind. Ze zijn exemplarisch voor heel Nederland en geven de repressie weer die vijf jaar lang het dagelijks leven bepaalde. In de begeleidende tekst wordt, met de affiches als leidraad, het oorlogsverloop verteld.
Bekanntmachung/Bekendmaking. Het nazisme in affichevorm (1940-1945) is verkrijgbaar via elke boekhandel.

Recensie
-Bert Niesen in Zaans Erfgoed: “Een origineel idee om het verloop van de strijd in deze vorm te laten zien. (…) Zeer boeiend en lezenswaardig boek.”

Uitgever: Brave New Books
Jaar van uitgave: 2021
Auteur: Erik Schaap
Aantal pagina’s: 128
Prijs: €16,95
ISBN: 9789464185416

De Zaanstreek in oorlogstijd

De Zaanstreek in oorlogstijd bevat bijna tweehonderd, veelal unieke foto’s waarop zowel de aanloop naar als het verloop van de Tweede Wereldoorlog valt te zien. Ze zijn gemaakt door professionals en amateurs. In opdracht van de NSB of heimelijk. Bedoeld voor de gelijkgeschakelde kranten of als herinnering aan een uniek tijdperk. Alle makers hadden hun eigen beweegredenen om te tonen wat zich in de omgeving afspeelde. De vastgelegde gebeurtenissen zijn gekoppeld aan data en plaatsen en van context voorzien. Het geheel biedt nieuw zicht op de Zaanstreek in de donkerste dagen van de twintigste eeuw. Lees verder

De levens van Johnny de Droog

Johnny de Droog liet tussen 1942 en 1945 minstens driehonderd verzetsstrijders en joden achter de tralies verdwijnen. Ruim een kwart van zijn slachtoffers zou de bevrijding niet halen. De Arnhemse fietsenmaker joeg zijn prooien genadeloos op, martelde en moordde. Hij betoverde zijn slachtoffers met zijn charisma en fantastische verhalen. Elke poging om hem uit te schakelen faalde. Toch stierf deze ‘sadist in optima forma’ op gewelddadige wijze, kort voor de Duitse capitulatie. Wie was daarvoor verantwoordelijk? Wat deed de gepassioneerde verzetsstrijder partij kiezen voor de Sicherheitsdienst? Hoe kon De Droog vervolgens straffeloos de illegaliteit binnendringen en talloze kopstukken uitleveren aan de vijand? En waarom Lees verder

Markante Amsterdammers

Markante Amsterdammers bevat veertig portretten van mensen die het leven in hun stad bepaald hebben. Het boek is een initiatief van maandblad Ons Amsterdam, dat in 2019 zeventig jaar bestaat. Een van de geportretteerden is Walraven van Hall. SchaapSchrijft leverde dit hoofdstuk aan. (Kleine kanttekening: Van Hall woonde sinds 1940 in Zaandam.)

Uitgever: Spectrum
Jaar van uitgave: 2019
Auteur: Erik Schaap en anderen
Prijs: €29,99
ISBN: 9789000365586

Mijn lied, mijn leed, mijn hartstocht

Op 14 december 2018, ook wel bekend als Paarse Vrijdag, verscheen een nieuwe versie van Jacob Israël de Haans minibiografie Mijn lied, mijn leed, mijn hartstocht. In 1999 kwam de eerste druk van dit boekje uit, 75 jaar na De Haans dood. Het was sindsdien lang uitverkocht. Een expositie over de Zaanse LHBT-geschiedenis was aanleiding om de tekst te herzien, aan te vullen en opnieuw vorm te geven.
Het korte leven van dichter/verslaggever Jacob Israël de Haan is getekend door rumoer en onrust. De Haan – een van de grootste poëten die Nederland had – ging door geweld ten onder, tijdens een nimmer aflatende zoektocht naar geluk en rechtvaardigheid.  Lees verder

Strijd. Het Zaanse verzet (1940-1945)

De Tweede Wereldoorlog was smerig en ongewis. De Zaankanters die zich keerden tegen de bezetter en zijn handlangers pionierden en probeerden, onwennig als ze waren met de spelregels van de nieuwe, nazistische orde. Dat leidde tot grootse daden, maar ook tot onzekerheden, fouten en soms bovenmenselijke spanningen.
Aan de hand van enkele tientallen Zaanse verzetsstrijders toont mijn eind maart 2018 verschenen boek Strijd. Het Zaanse verzet (1940-1945) zowel de veelzijdigheid van het ondergrondse werk als de zoektocht van de stoutmoedigen die tijdens de bezetting hun nek uitstaken. Lees verder

Eisendrath, een verzonken familie (1845-1945)

Eisendrath, een verzonken familie (1845-1945) is het hartverscheurende verhaal van de Holocaust, samengebald in één gezin, vier landen en honderd jaar.
In 1845 verplichtte de Pruisische regering alle joden op haar grondgebied een erfelijke naam te voeren. Samson Nathan koos voor Eisendrath, een koppeling van kracht (‘ijzer’) en een hechte gezinsband (‘draad’). De naam was uniek; nergens ter wereld bevond zich een tweede familie Eisendrath.
Samson Nathan verwekte achttien kinderen bij zijn vrouw Julia. Stuk voor stuk besloten ze hun geluk buiten Westfalen te zoeken. Lees verder