De Tweede Wereldoorlog was smerig en ongewis. De Zaankanters die zich keerden tegen de bezetter en zijn handlangers pionierden en probeerden, onwennig als ze waren met de spelregels van de nieuwe, nazistische orde. Dat leidde tot grootse daden, maar ook tot onzekerheden, fouten en soms bovenmenselijke spanningen.
Aan de hand van enkele tientallen Zaanse verzetsstrijders toont mijn eind maart 2018 verschenen boek Strijd. Het Zaanse verzet (1940-1945) zowel de veelzijdigheid van het ondergrondse werk als de zoektocht van de stoutmoedigen die tijdens de bezetting hun nek uitstaken. Lees verder
Categorie archieven: Portfolio
Eisendrath, een verzonken familie (1845-1945)
Eisendrath, een verzonken familie (1845-1945) is het hartverscheurende verhaal van de Holocaust, samengebald in één gezin, vier landen en honderd jaar.
In 1845 verplichtte de Pruisische regering alle joden op haar grondgebied een erfelijke naam te voeren. Samson Nathan koos voor Eisendrath, een koppeling van kracht (‘ijzer’) en een hechte gezinsband (‘draad’). De naam was uniek; nergens ter wereld bevond zich een tweede familie Eisendrath.
Samson Nathan verwekte achttien kinderen bij zijn vrouw Julia. Stuk voor stuk besloten ze hun geluk buiten Westfalen te zoeken. Lees verder
Joodse Huizen 3
Hoe zag het vooroorlogse joodse leven in Nederland er uit? Wat gebeurde er in de circa zesendertigduizend huizen die door joodse landgenoten werden bewoond? Joodse Huizen deel 3 houdt met 29 verhalen de herinneringen levend aan de Nederlandse joden en hun cultuur.
SchaapSchrijft heeft op verzoek een verhaal ingeleverd over de vooroorlogse jaren van de Zaandamse familie Eisendrath, die van 1914 tot 1942 woonde in de Bootenmakersstraat. Lees verder
De Februaristaking in de Zaanstreek 1941
De Februaristaking was de grootste werkonderbreking die de Zaanstreek ooit heeft gekend. Van 25 tot en met 27 februari 1941 legden tienduizenden Zaankanters het openbare leven plat. Niet eens om een hoger loon of betere arbeidsomstandigheden af te dwingen – tot dan de gebruikelijke eisen bij stakingen –, maar als steunbetuiging aan de joodse bevolking. Het enige grootschalige en openlijke verzet tegen de jodenvervolging in Europa was een feit. De Duitse machthebbers werden compleet verrast door deze opstand. Vanaf dat moment zou de Tweede Wereldoorlog in Nederland een ander aanzien krijgen. Lees verder
Oorlogspad. Adresboek van de bezette Zaanstreek
De synagoge veranderde in een paardenstal. Op de Westzijde bewogen verzetsstrijders en nazi’s zich behoedzaam langs elkaar. De Krommenieërweg herbergde verrassend veel collaborateurs. In Oostzaan bloeide de zwarte slacht. Rond de Zaanbrug liquideerde de illegaliteit steeds meer vijanden naarmate de bevrijding dichterbij kwam. En zelfs toen de oorlog al vele maanden voorbij was, ging papierfabriek De Eendracht in Wormer gewoon door met het vernietigen van joods roofgoed. Het is een bijna willekeurige greep uit de talloze Zaanse gebeurtenissen gedurende de bezettingstijd. Lees verder
Vrouwenverzet in de Zaanstreek en Waterland (1940-1945)
Sinds 1945 verschenen er tientallen boeken over de Zaanstreek en Waterland gedurende de Tweede Wereldoorlog. Opvallend is dat daarin weinig verzetsvrouwen aan bod komen. Waar dat wel gebeurt worden ze veelal beschouwd als ‘aanhangsel’ van strijdende mannen.
Dat beeld doet geen recht aan de werkelijkheid. Vele honderden Zaanse en Waterlandse vrouwen en meisjes namen enorme risico’s in hun strijd tegen de nazistische bezetter. Enkelen moesten dat zelfs met de dood bekopen, anderen hielden hun hele leven psychische of lichamelijke klachten over aan hun illegale werkzaamheden. Lees verder
Averechts. Het verwarrende leven van Max Lewin
De straatarme jood Max Lewin dook tijdens de oorlog onder in Zaandam, was in 1959 de bedenker en medeoprichter van Radio Veronica en stichtte een reeks ultrarechtse politieke partijen en bladen. Tegelijkertijd spioneerde deze Amsterdammer langdurig voor de DDR. Hij deed zaken in Berlijn en Leipzig, had er maîtresses en verwekte bij een Stasi-medewerkster een buitenechtelijk kind. Lewin raakte betrokken bij een poging om een Amsterdams metrostation op te blazen en werd gezien als het brein achter de ontvoering van Provo-voorman Roel van Duijn. Lees verder
Korte metten. De Zaanse liquidaties (1940-1945)
Er bestaan maar weinig Nederlandse regio’s waar tijdens de oorlog zoveel eliminaties plaatsvonden als in de Zaanstreek. Het plaatselijk verzet schoot hier vanaf 1943 meer dan twintig mensen dood. De slachtoffers waren vrijwel allemaal collaborateurs en zwarthandelaren, maar soms stierf er ook een onschuldige. In Korte metten. De Zaanse liquidaties (1940-1945) zijn voor het eerst alle geslaagde en mislukte aanslagen op een rij gezet. Voeg daar de nog altijd onopgeloste liquidatieraadsels aan toe en het resultaat is een publicatie waarin de noodlottige oorlogservaringen van ruim veertig mannen en vrouwen zijn weergegeven. Lees verder
Dagboek 1942
In april 2014 verscheen Dagboek 1942. Leven op de grens van wankelende waarden. Het ontroerende oorlogsdagboek van de Amsterdamse schrijfster Carla Simons is bezorgd en van een uitgebreide levensbeschrijving voorzien door Erik Schaap. Het manuscript van Carla’s Dagboek 1942 belandde na de oorlog via Nederland en Canada in de Verenigde Staten. Daar lag het tientallen jaren, tot Olga Kan-Kok en haar dochter Mirjam Kan zich er over ontfermden. Ze besloten de literaire getuigenis van deze Joodse schrijfster te publiceren, precies zoals in 1942 Carla’s bedoeling was, en benaderden daartoe SchaapSchrijft. Lees verder
From Dorsten to Chicago
In de zomer van 2010 hield Erik Schaap op verzoek van het Jüdisches Museum Westfalen in het Duitse Dorsten een lezing over de joodse familie Eisendrath. De honderd toehoorders, eveneens Eisendraths, waren bijna allemaal afkomstig uit de Verenigde Staten en België. De verhalen en inleidingen tijdens deze bijzondere familiereünie zijn gebundeld in From Dorsten to Chicago.
Uitgever: Jüdisches Museum Westfalen
Jaar van uitgave: 2012
Auteurs: Erik Schaap e.a.
Aantal pagina’s: 128